Na gruncie ekonomii przyjęła się definicja stanowiąca, że ryzyko to rodzaj prawdopodobieństwa, które w odróżnieniu do niepewności, poddaje się szacunkom matematycznym, dzięki czemu można je precyzyjnie wyznaczyć[1]. Praktycy życia gospodarczego także posługują się tym terminem, ale często w nieco odmiennym rozumieniu, nadając mu dodatkowo pejoratywny wydźwięk. Mają bowiem na myśli potencjalną stratę rozumiana jako efekt gospodarowania niezgodny z ich oczekiwaniami, nie zaś sam charakter prawdopodobieństwa, z jakim strata może wystąpić. Sytuację dodatkowo komplikuje fakt, że w obu przypadkach termin ryzyko odnosi się do zdarzeń przyszłych, których zaistnienie nie jest z góry przesądzone.
Ryzyko specyficzne ma indywidualny charakter i ściśle wiąże się z decyzjami gospodarczymi podejmowanymi przez konkretne podmioty. W takiej mierze, w jakiej ryzyko faktycznie łączy się z obszarem decyzyjnym danego przedsiębiorcy[2], jest ono od niego zależne i może być przez niego kontrolowane.
Ryzyko systematyczne, czyli rynkowe, w odróżnieniu od specyficznego[3], spowodowane jest czynnikami ogólnogospodarczymi, które kształtują makrootoczenie przedsiębiorców. Chociaż bodźce te[4] mogą mieć decydujące znaczenie dla losów poszczególnych przedsięwzięć gospodarczych, kształtują się w sposób niezależny od woli i działań pojedynczych podmiotów. Wobec tego, że przedsiębiorcy nie sprawują nad nimi żadnej kontroli, i ze względu na to, że nierzadko wpływają one na wyniki większości uczestników rynku, ryzyka systematycznego nie można wyeliminować w sposób, w jaki pozwalają na to metody stosowane wobec ryzyka specyficznego.
Ryzyko rynkowe najczęściej łączy się ze zmiennością globalnego popytu, kursu walutowego, siły nabywczej pieniądza [Jędrzejczyk, 2013, s. 24 i dalsze], stopy procentowej, sytuacji politycznej[5].
Ryzyko kursowe dotyczy transakcji międzynarodowych i wiąże się z możliwością poniesienia straty w wyniku różnic kursowych, będących efektem nieprzewidzianych zmian kursu walutowego, pomiędzy chwilą powstania należności oraz momentem faktycznego rozliczenia transakcji. Zmienność kursu walutowego bezpośrednio dotyka importerów i eksporterów, ale także wszystkich, którzy posiadają aktywa i instrumenty finansowe denominowane w walutach obcych.
Ryzyko inflacji oznacza ryzyko poniesienia strat w związku ze wzrostem kosztów transakcyjnych spowodowanym ucieczką od pieniądza i konieczność bezustannej aktualizacji cen oraz na skutek spadku realnej wartości niektórych wierzytelność, drenażu fiskalnego albo w wyniku destabilizacji rynku instrumentów finansowych i trudności z prowadzeniem rachunku ekonomicznego.
Ryzyko stopy procentowej dotyczy możliwości poniesienia strat w efekcie niestabilności wartości instrumentów finansowych opartych na stopie procentowej. Jeżeli bank centralny podnosi stopę procentową, wówczas wzrasta oprocentowanie kredytów bankowych, co skutkuje zwiększonym kosztem obsługi kredytu. Wysokość stopy procentowej może również wpływać na wartość akcji i obligacji.
Ryzyko polityczne wiąże się z możliwością poniesienia strat w wyniku nieprzewidywalnych zmian na rynku wywołanych aktywnością państwa i urzędników[6]. I tu właśnie należałoby dodać, że ten rodzaj ryzyka powinien mieć znaczenie marginalne w procesie decyzyjnym. Wszak “polityka” powinna zapewniać stabilność, trwałość i bezpieczeństwo w długim okresie – szczególnie przy znacznym deficycie kapitału. Niestety coraz częściej, dokonując wyceny udziałów – szczególnie w wartości godziwej – eksperci bazując na pewnych metodach finansowych, muszą poważnie analizować i odpowiednio wskazywać istnienie ryzyka politycznego. Jednym z kluczowych, choć nie jedynym obszarem jest np. prywatyzacja szpitali.
Jak łatwo zauważyć, proces wyceny to nie tylko matematycznie osiągnięte wyniki, przy zastosowaniu wzorów finansowych. To przede wszystkim odpowiednia ich interpretacji, dzięki której potencjalni inwestorzy mogą otrzymać informację do podejmowania racjonalnych decyzji.
[1] Mowa tu o metodach rachunku prawdopodobieństwa stosowanych w szacunkach ekonomicznych np. przy szacowaniu wyników prognoz wzrostu wartości akcji jednostki w prospektach emisyjnych spółek wchodzących na giełdę [Gabrusewicz, 2010, s. 99-110].
[2] Ryzyko specyficzne towarzyszy np. decyzji o ekspansji firmy na inne rynki, wyborowi partnera biznesowego, inwestycjom w dane papiery wartościowe. Ekonomiści opracowali szereg metod i procedur, których stosowanie umożliwia – w określonych warunkach – częściową redukcję ryzyka specyficznego (na przykład poprzez dywersyfikację portfela akcji).
[3] Próba bezpośredniej identyfikacji ryzyka specyficznego i systematycznego w konkretnych sytuacjach rynkowych natychmiast ujawnia, że niemal każdy przejaw aktywności gospodarczej jest równocześnie związany z obydwiema jego postaciami.
[4] Mowa tu o fluktuacjach globalnego popytu – ryzyko recesji.
[5] Chodzi o ryzyko recesji, inflacji, stopy procentowej i polityczne.
[6] Państwo pozostając monopolistą w wielu obszarach życia społeczno-gospodarczego, a dysponując przy tym znaczącą siłą nabywczą oraz władzą ustawodawczą i wykonawczą bezpośrednio i pośrednio wpływa na sposób funkcjonowania rynku.